Mateusz Smoczyński: jestem szczęściarzem

Asia Pieczykolan

„Jestem szczęściarzem, któremu w życiu bardzo dużo rzeczy wychodzi tak, jak sobie wymarzy” – mówi Mateusz  Smoczyński, 32, wirtuoz skrzypiec i kompozytor, współzałożyciel i filar Atom String Quartet, były członek amerykańskiego Turtle Island Quartet (2012 - 2016), laureat  Pierwszej Nagrody II Międzynarodowego Jazzowego Konkursu Skrzypcowego im. Zbigniew Seiferta.

JAZZ FORUM: Szymanowski, Seifert, Coltrane – to Twoje największe inspiracje?

MATEUSZ SMOCZYŃSKI: Zgadza się. Ja nazywam te trzy osoby moją „świętą trójcą”. U mnie zaczęło się wszystko od Coltrane’a. Jak byłem w liceum, to praktycznie cały czas go słuchałem. Za wszystkie moje oszczędności, za wszystkie pieniądze, które dostawałem od rodziców na obiady, czy w ramach kieszonkowego, kupowałem jego płyty. Mam ich w domu sporo. Potem, kiedy próbowałem go naśladować, ktoś powiedział mi, że gram podobnie do Seiferta. Wtedy jeszcze nie wiedziałem, kto to jest. Nie było żadnych jego płyt. Tak się złożyło, że Jacek Namysłowski, syn Zbyszka, był w tym samym liceum co ja i przyniósł mi nagrania Seiferta. Od tego czasu jestem jego wielkim fanem.

A z Szymanowskim było tak, że w liceum mój profesor Andrzej Gębski powiedział mi: „Mateusz, Ty powinieneś zagrać coś Szymanowskiego, bo to jest bardzo w twoim stylu”. No i miał rację, bo kiedy rozczytałem jego utwory m.in. II Koncert skrzypcowy, to okazało się, że są mi one bardzo „pod ręką” i przy okazji podobne do Seiferta, którego uwielbiałem i w tamtych czasach spisywałem w dużych ilościach. I Szymanowskiego, i Seiferta grało się bardzo podobnie.

JF: Czyli nieświadomie, tak jak Zbyszek Seifert, zacząłeś od Coltrane’a. Też siedziałeś po nocach spisując jego solówki?

MS: Tak, i to właśnie kształtowało mój język muzyczny. Całą młodość spisywałem i grałem, głównie solówki Johna Coltrane’a lub Wayne’a Shortera, którego również bardzo cenię. Bardzo lubiłem też nagrania z lat 60. Za to, że można było je zbalansować – prawy, lewy kanał w taki sposób, aby wyłączyć saksofon Trane’a i grać z najlepszą sekcją na świecie, jak z Aebersoldem.

JF: Ciekawi mnie Twoja obecność na konkursie. Wiele osób zdziwiło się, że tak renomowany muzyk zdecydował się stanąć do rywalizacji z innymi skrzypkami. Co sprawiło, że pojawiłeś się w Lusławicach właśnie teraz, a nie dwa lata temu?

MS: Dwa lata temu nie chciałem jechać na konkurs, bo uważałem, że muzyka to nie sport i nie nadaje się do tego, żeby oceniać, kto jest lepszy, kto gorszy. Każdy ma swój styl i bardzo trudno to klasyfikować. Miałem wewnętrzny opór przed konkursami. A poza tym, ku mojemu szczęściu, akurat wtedy byłem w trasie z Turtle Island Quartet.

Jednak widząc co stało się z Bartkiem Dworakiem po konkursie, i jak wiele osób zaczęło o nim mówić oraz to, że ja będąc cztery lata w Stanach jakoś nie doczekałem się żadnej większej wzmianki o tym, że robię karierę w USA, postanowiłem zadbać o siebie i zacząć w końcu promować swoje nazwisko. Głównie to mnie zmobilizowało, żeby spróbować swoich sił w konkursie.

JF: A nie bałeś się osłabienia pozycji wybitnego skrzypka jazzowego, który grał z największymi muzykami i na największych scenach na świecie?

MS: Faktycznie miałem już jakiś swój dorobek, mogłem sporo stracić, i naprawdę myślałem, że stracę, bo tegoroczni konkursowicze byli niesamowici. Zwłaszcza Stephan Braun, którego jestem wielkim fanem i od wielu lat słucham z zapartym tchem. On jest jednym z najlepszych wiolonczelistów na świecie. Pojawiły się też nieznane mi dotąd postaci, jak np. Florian Willeitner z Niemiec, którego miałem przyjemność uczyć w Salzburgu razem z Turtle Island Quartet. Florian przyszedł do nas na warsztaty muzyczne przy okazji koncertu w Mozarteum (w siedzibie jednej z lepszych szkół skrzypcowych).  Jak teraz usłyszałem go na konkursie, to dosłownie mnie wmurowało.

Tak więc z jednej strony bardzo się bałem, ale z drugiej strony potrzebowałem jakiegoś bodźca, który by mnie determinował ku temu, żeby się dalej rozwijać, żeby wziąć się za siebie i więcej ćwiczyć. Tylko nie chciałbym, żeby było to źle zrozumiane, bo ja uwielbiam ćwiczyć, lubię grać! Jednak to, że zagrałem przez ostatnie kilka lat setki koncertów z Turtle Island Quartet, z Atom String Quartet i z innymi wybitnymi muzykami, dało mi sceniczną pewność siebie i poczucie komfortu, przez co straciłem pewną spontaniczność, która jest w muzyce jazzowej bardzo inspirująca. Lubię wychodzić na scenę z adrenaliną krążącą w żyłach i tak się stało dzięki konkursowi. Poczułem chęć walki. Mogłem sporo stracić, ale widzę, że udało się sporo zyskać. Bo i TV się zainteresowała, i JAZZ FORUM. (śmiech)

JF: Czy któryś z uczestników konkursu zwrócił Twoją szczególną uwagę?

MS: Przede wszystkim wcześniej wspomniany Florian, który dysponował zarówno niesamowitą techniką skrzypcową, jak i wyobraźnią. Jest wybitnym kompozytorem, aranżerem i rewelacyjnym skrzypkiem. Łączy w sobie wszystkie cechy prawdziwego wirtuoza. Ja naprawdę myślałem, że to on, albo Stephan Braun wygra ten konkurs. Od Stephana Brauna wiele lat temu próbowałem się nauczyć większości technik niekonwencjonalnych, których aktualnie bardzo często używam. Mam na myśli przede wszystkim technikę chopu i technikę grania w stylu gitarowym akord w pizzicato. Ja tego nauczyłem się od zespołu Turtle Island, który istnieje od 30 lat, i właśnie od Brauna, z którym aktualnie tworzymy duet.

Moją uwagę zwrócił równie francuski skrzypek Mario Forte, który opanował parę takich rzeczy, których nikt oprócz niego nie potrafi robią na tak wysokim poziomie. On grał pizzicato kciukiem blisko podstawka, gdzie struny są jeszcze bardzo twarde, osiągając kompletnie inne brzmienie instrumentu. Opanować tą technikę grając z zespołami flamenco. Jesteśmy już w kontakcie z Mario i na bieżąco wymieniamy się swoimi doświadczeniami. Może uda mi się zączy w sobie wszystkie cechy prawdziwego wirtuoza. Ja naprawdę myślałem, że to on, albo Stephan Braun wygra ten konkurs. Od Stephana Brauna wiele lat temu próbowałem się nauczyć większości technik niekonwencjonalnych, których aktualnie bardzo często używam. Mam na myśli przede wszystkim technikę chopu i technikę grania w stylu gitarowym akordów pizzicato. Ja tego nauczyłem się od zespołu Turtle Island, który istnieje od 30 lat, i właśnie od Brauna, z którym aktualnie tworzymy duet.

Moją uwagę zwrócił również francuski skrzypek Mario Forte, który opanował parę takich rzeczy, których nikt oprócz niego nie potrafi robić na tak wysokim poziomie. On grał pizzicato kciukiem blisko podstawka, gdzie struny są jeszcze bardzo twarde, osiągając kompletnie inne brzmienie instrumentu. Opanował tę technikę grając z zespołami flamenco. Jesteśmy już w kontakcie z Mario i na bieżąco wymieniamy się swoimi doświadczeniami. Może uda mi się z nim zagrać w grudniu, kiedy przyjedzie do S1. Zapowiedział już, że chciałby mnie zaprosić.

Utkwił mi w pamięci występ Krzyśka Lenczowskiego, który był minimalistyczny, ale przez to bardzo odważny, jak na realia konkursowe. Krzysiek nie próbował nikomu niczego udowadniać i za wszelką cenę pokazywać się jako wirtuoz wiolonczeli.  Wyszedł i zagrał jako już w pełni dojrzały muzyk, który wie, co robi.

JF: Co w takim razie mogło przesądzić o Twoim zwycięstwie w konkursie? Doskonała znajomość muzyki Seiferta?

MS: Muzykę Zbigniewa Seiferta mam w swojej duszy. Kiedyś poświęciłem jego twórczości wiele uwagi i czasu. Może feeling, który mam i wyczucie stylu jest najbardziej zbliżone do Seiferta? Chociaż wiele osób powtarzało mi na konkursie, że wykształciłem już swój własny język, co mnie cieszy, ale w mojej duszy gdzieś głęboko zakorzeniony jest ten Seifert i nigdy się tego nie pozbędę. To jest mój fundament. Utkwiła mi w pamięci jedna rzecz, którą usłyszałem od żony Zbigniewa – Agnieszki. Powiedziała, że po raz pierwszy od 30 lat, które minęły od śmierci jej męża, podczas mojego koncertu, poczuła żar z serca, zobaczyła, że ja naprawdę czuję tę muzykę i gram w sposób emocjonalny, mocno zbliżony do Seiferta, i po raz pierwszy od wielu lat rozczuliło ją to. Może to pozwoliło mi wygrać?

JF: Seifert był pierwszym skrzypkiem jazzowym, na którego trafiłeś?

MS: Nie był pierwszym, na którego trafiłem, ale był pierwszym, który spowodował, że chciałem z powrotem grać na skrzypcach.

JF: Z powrotem? Miałeś jakieś przerwy?

MS: Pod koniec podstawówki poważnie zastanawiałem się nad zmianą instrumentu na jakiś bardziej jazzowy. Na taki, na jakim grał Coltrane na przykład, na saksofon, albo na trąbke, jak Miles Davis czy Wynton Marsalis. Dzięki Seifertowi zostałem przy skrzypcach, co wyszło mi na dobre. Po pierwsze dlatego, że saksofon, czy trąbkę musiałbym poznawać od podstaw, ujarzmić, zajęłoby mi to zbyt dużo czasu. Po drugie, skrzypce to instrument nadal bardzo wyjątkowy w jazzie, co jest ogromnym atutem. A po trzecie i chyba najważniejsze, nie ma nas szczególnie dużo na świecie, co widać chociażby po sytuacji, w której młody polski muzyk wyjeżdża do USA, aby współpracować z amerykańskim kwartetem, który nie mógł sobie na miejscu znaleźć skrzypka jazzowego.

JF: Czyli muzykę Seiferta poznałeś przy okazji odkrywania Coltrane’a.

MS: Tak, najpierw był Coltrane, później usłyszałem, że gram jak Seifert. Nie wiedziałem kto to jest, ale już wtedy byłem upodabniany do jego stylu gry, przez starszych kolegów, czy naprawdę zacnych muzyków jak Zbigniew Namysłowski, czy śp. Janusz Muniak. Pamiętam, jak pojechałem po raz pierwszy na Kalatówki, a Janusz Muniak zapytał mnie, czy wiem, kim jest Zbigniew Seifert. Nie wiedziałem. To był jego serdeczny przyjaciel, grali razem w Kwintecie Stańki. Janusz Muniak powiedział mi wtedy, że nie tylko gram jak on, ale i wyglądam jak on, jeśli chodzi o sposób stania i zachowywania się na scenie. Wtedy dopiero sprawdziłem, kto to jest.

JF: Sprawdziłeś i… co najbardziej zaintrygowało Cię w jego muzyce, że stała się aż tak bliską Twemu sercu?

MS: Pasja. Pasja i bardzo ekspresyjny sposób, w jaki grał na skrzypach. Było to bardzo upodobnione do modalnej muzyki Coltrane’a. Ja w ogóle bardzo lubię muzykę ekspresyjną, lubię też muzykę impresjonistyczną, dlatego też upodobałem sobie Szymanowskiego, który łączył te dwa style ze sobą.

JF: Jest jakaś płyta, która miała szczególny wpływ na ukształtowanie Ciebie jako muzyka?

MS: Zdecydowanie „Passion”. Przy okazji jest to płyta z moimi ulubionymi muzykami. Oprócz samego Seiferta grał na niej John Scofield, którego uwielbiam. Jest tam jeszcze Jack DeJohnette, Eddie Gomez, Richie Beirach, z którym miałem przyjemność grać, i który jest lekkim wariatem, ale wspaniałym pianistą.

JF: Czy granie jazzu na skrzypcach nie przeszkadzało Tobie w ukończeniu Akademii Muzycznej na klasyce? Wiadomo jakie podejście mają profesorowie klasyki do grania jazzu, zwłaszcza na skrzypcach.

MS: Ja właśnie miałem profesora, który miał bardzo dobre podejście do sprawy jazzu. Mówił mi: „Mateusz, skrzypków klasycznych w Polsce mamy bardzo dużo, aż za dużo, a skrzypków jazzowych nie ma prawie w ogóle. Więc jeśli cię to pasjonuje, to rób to, ale skończ Akademię, która da Ci warsztat i wykształcenie. W ogóle zdając na Akademię miałem mały konflikt z jednym z profesorów, który na moim pisemnym egzaminie dał mi najniższą punktację z możliwych, ale dzięki temu, że grałem jazz i na czytaniu a vista ktoś przeczytał w moim życiorysie, że gram ze Zbigniewem Namysłowskim i wieloma innymi znanymi muzykami, zostałem poproszony o zaimprowizowanie kilku fraz. No i po mojej improwizacji dostałem z kolei najwyższą punktację z możliwych, dzięki czemu znalazłem się wyżej w punktacji ogólnej i zostałem przyjęty do Akademii.

JF: Mając 18 lat grałeś już ze Zbyszkiem Namysłowskim?

MS: Razem z Jackiem Namysłowskim, jego synem, pod koniec liceum założyliśmy kwintet, który zaczął odnosić sukcesy. Czasami mieliśmy potrzebę wystąpienia z jakąś gwiazdą, aby przyciągnąć publikę. No i mieliśmy taką znajomość ze Zbyszkiem… W ogóle bardzo dużo zawdzięczam rodzinie Namysłowskich. To oni zabrali mnie po raz pierwszy na Jazz Camping Kalatówki, gdzie poznałem całą śmietankę jazzową i większość tych znajomości trwa do dzisiaj.

JF: Urbaniak, Seifert, Dębski, Strzelczyk – to znana wszystkim stara gwardia polskiej szkoły wiolinistyki jazzowej. Teraz mamy nową generację, kolejne pokolenie wybitnych skrzypków. Kto Twoim zdaniem zasługuje na szczególne uznanie?

MS: Ogromnie cenię Adama Bałdycha, który nie dość, że jest genialnym skrzypkiem, to ma niesamowitą wyobraźnię muzyczną i robi w tym momencie ogromną karierę. Myślę, że obecnie to jest jeden z najlepszych, żyjących

skrzypków na świecie. Uwielbiam też moich kolegów z Atom String Quartet – Dawida Lubowicza, Michała Zaborskiego i Krzyśka Lenczowskiego, o którym już wspomniałem. Jest również Marcin Hałat, który był moim zastępcą w Atom String Quartet, przez co nigdy nie miałem okazji zobaczyć go w akcji. Teraz usłyszałem go na konkursie Seiferta i naprawdę zrobił na mnie wrażenie. Również Bartek Dworak jest mi szczególnie bliski, bo słucha chyba podobnej muzyki, gra w podobny do mnie sposób i również był pod ogromnym wpływem Zbigniewa Seiferta.

Ale głównymi i najstarszymi polskiej szkoły byli Michał Urbaniak i Zbigniew Seifert, i tych skrzypków naprawdę szanuję. Michał ma w swojej dyskografii wspaniałe i legendarne już płyty. Od wielu lat jest moim przyjacielem i zawsze pomaga mi, kiedy mam jakiś kłopot.

JF: Są w Europie dwie liczące się szkoły jazzowych skrzypiec: francuska i polska.

MS:. Polska szkoła jest dla mnie bardziej męska, jest to granie mocne, pewne i bardzo twarde wręcz. Jeśli chodzi o francuską, to jest to granie mięciutkie i słodkie. Ja jestem zwolennikiem szkoły męskiej oczywiście. Jest jeszcze amerykańska, bluegrassowa. Granie jazzu na skrzypcach bardzo kojarzy mi się z graniem muzyki góralskiej, czy w ogóle folkowej.

JF: W Twoich frazach często słychać inspiracje polską muzyką ludową.MS: To prawda i w ogóle się tego nie wstydzę! Do niedawna muzyka ludowa w niektórych kręgach kojarzyła się z obciachem, ale teraz na szczęście weszliśmy w okres, w którym ta muzyka przeżywa swój renesans. Z muzyką folkową byłem związany od dziecka, Moi rodzice założyli w Nieporęcie zespół Nieporęcak, nawet przez chwilę w nim tańczyłem, ale szybko przestałem, bo do tańca mam dwie lewe nogi. Potem grałem w tym zespole razem z moim bratem Jaśkiem i kuzynami.