Tomasz Stańko New York Quartet

December Avenue

Tomasz Stańko konsekwentnie realizuje swój dalekosiężny plan „od furii do liryki”, którego początków należy upatrywać we wczesnych latach 80. bądź później, z chwilą ukazania się na rynku krążka ECM „Litania” w 1997 roku. Właściwie w każdym okresie jego twórczość rozwijała się w oparciu o swoisty kontrapunkt żywiołu i wyciszenia, tworząc wyjątkowo pojemną ekspresyjnie przestrzeń.

Płyta „December Avenue” wyraźnie przechyla te odniesienia w stronę liryki, ale swoiście pojmowanej, dalekiej od jazzowej „ballady” czy „impresji”, idącej w stronę bardziej osobistego przeżycia, skąd już blisko do sfery uniwersalnie rozumianego sacrum. Potwierdza to sugestia wygłoszona przez Stańkę podczas przedpremierowego spotkania w Warszawie, gdy zgodził się określić tę muzykę jako „chorałową”.

Oczywiście przeniesienie terminologii chorału gregoriańskiego czy chorałów kościoła luterańskiego (Bach, Buxtehude) na grunt jazzu musi być traktowane z ostrożnym dystansem. Ale w warstwie dźwiękowej rzeczywiście ów chorałowy duch czy chorałowy sposób prowadzenia motywów przez trąbkę odnajdujemy, choćby w takich utworach, jak Cloud, Blue Cloud, Ballad for Bruno Schulz czy Young Girl in Flower. Prawdziwie jazzowej ekspresji, z pulsującym timingiem, tu niewiele, ale przynajmniej dwa utwory (Burning Hot i December Avenue) tę ekspresję przywołują.

Spośród 12 kompozycji zawartych na płycie nie ma dwu podobnych. Każda ma swą własną narrację, budowana jest w nieco inny sposób, a i muzycy, zwłaszcza Stańko i Virelles, za każdym razem znajdują do nich inny klucz i wykorzystują inne środki ekspresji. Kilkakrotnie rozpoczyna swobodną impresją fortepian (Cloud, Blue Cloud,
Sound Space), innym razem bas (Conclusion, Burning Hot), ale generalnie dyspozycja wszystkich czterech instrumentów jest w całości nadzwyczaj zmienna, w każdym razie trudno tu mówić o jednoznacznym przypisaniu im takich, a nie innych ról.

Czas muzyczny również traktowany jest nadzwyczaj swobodnie. Powiedzieć „ad libitum” to za mało. Stańko wyznacza tu bardzo osobisty rytm całości i każdego z utworów z osobna. Rzadko bywają to bardziej przejrzyste, symetryczne (jak to często u Stańki) kompozycje w rodzaju December Avenue, częściej czas traktowany jest umownie, intuicyjnie, na „ruch ręką” czy „dźwięk trąbki”. To wymaga nadzwyczajnej dyspozycji muzyków, którzy przyjmują tę niełatwą i wymagającą, ale jednocześnie szalenie pociągającą konwencję.

Klasą dla siebie jest tu David Virelles. Nawiasem mówiąc potwierdza on opinie o powstaniu współczesnej, nowatorskiej szkoły kubańskiego fortepianu jazzowego. Jeśli jest tu obecna tradycja legendarnego Chucho Valdeza, to tylko śladowo, bliżej
do Rubalcaby i Aruana Ortiza. Fortepian Virellesa jest otwarty, wrażliwy, sugestywny i zaskakujący (Sound Space, Yankiels Lid), czerpiący z najróżniejszych źródeł (Cecil Taylor, Maurice Ravel!), przejmujący jednocześnie i rozwijający myśl muzyczną lidera. Równie elastyczna jest sekcja Reuben Rogers-Gerald Cleaver. To muzycy z aktualnie najwyższej światowej półki, o sporych i różnorodnych doświadczeniach, które przydają się w tak wieloznacznej, niedookreślonej i spontanicznej wizji, jaką narzuca Tomasz Stańko.

A on sam? Właściwie wszystko już na tych łamach zostało powiedziane o jego grze. I te cechy w pełni odnajdziemy na płycie, pamiętając jednocześnie o jego trwającej wciąż podróży „od furii do liryki”, której świadkami jesteśmy od co najmniej 20 lat.

Autor: Tomasz Szachowski