Complete 1957 Riverside Recordings

Thelonious Monk & John Coltrane

To przepiękna edycja, może najpiękniejsza ze wszystkich wznowień klasycznych nagrań, jakie ukazują się ostatnio w związku z renesansem szlachetnego i bez wątpienia najbardziej nieporęcznego z nieporęcznych nośnika. Cudownie opakowany, trzypłytowy album jest dumą firmy Concord Records, współpracującej dystrybucyjnie z koncernem Universal, a więc nie ma możliwości, by informacja o tym wydawnictwie nie dotarła do wszystkich zainteresowanych tematem. Tych zaś, nie wątpię, są rzesze, skłonnych wydać (w amerykańskim Amazonie) 85,5 dolara plus koszty przesyłki.

Opakowanie ścina urodą z nóg, ale, otrząsnąwszy się z oszołomienia, powiedzmy od razu, że nie zawiera nic przełomowego. Wszystkie umieszczone tu nagrania były już kiedyś opublikowane i są dostępne w formie płyt, plików w iTunes i w streamingu, jako osobne albumy i na składankach typu „The ultimate...”. To, co jest najtwardszym jądrem tej kolekcji, czyli repertuar płyty „Thelonious Monk With John Coltrane” wydanej w roku 1961 przez wytwórnię Jazzland (wówczas należącą do firmy Riverside, później przejętą przez oficynę Fantasy, którą w końcu przejęła wytwórnia Concord), to już przecież jazzowe abecadło, dostępne za przystępną cenę w każdym niemal sklepie płytowym na kompakcie i winylu.

Z formalnego punktu widzenia jest to po prostu kompilacja, bo choć Monk i Coltrane współpracowali intensywnie przez kilka wiosennych i letnich miesięcy 1957 r. (oraz sporadycznie w 1958), niemal codziennie spotykając się w pracy (w klubie Five Spot Café) i na próbach, to zwartej, studyjnej płyty nie zdołali nagrać. Po kilku latach, gdy Coltrane cieszył się już światową sławą, a i Monk szykował się do chwilowego wzrostu popularności pod skrzyd­łami Columbia Records, producent Orrin Keepnews zebrał do kupy rezultat zupełnie niezwiązanych ze sobą trzech sesji nagraniowych i ułożył trwający zaledwie 37 i pół minuty album.

Trzy z sześciu zawartych tu utworów wykonuje kwartet (Monk, Coltrane, Wilbur Ware na kontrabasie i Shadow Wilson na perkusji), dwa – septet (z Colemanem Hawkinsem na drugim tenorze, Gigi Gryce’em na alcie, Rayem Copelandem na trąbce i Artem Blakeyem na perkusji), a jeden to solowa, nie za bardzo składna improwizacja Monka. To jest album pełen skaz i dziur, ale jednak – jak to w jazzie, z definicji pełnym skaz i dziur – jest to arcydzieło, od którego trudno się oderwać.

Żeby w pełni zrozumieć fenomen tego spotkania – dziś słusznie uchodzącego za jeden z najwyższych szczytów w historii jazzu, owianego legendą i kultem, a wtedy po prostu jednego z sojuszy zawiązanych po to, żeby zarobić parę groszy – trzeba pamiętać, w jak smutnych okolicznościach do niego doszło. W 1957 r. Monk – wówczas 40-letni, będący w jazzowym środowisku postacią niezwykle szanowaną – klepał ciężką biedę, ledwie co odzyskawszy pozwolenie na występy w klubach (odebrane za posiadanie narkotyków) i wiódł życie sponiewieranego geniusza, którego nikt nie rozumie. Z Coltrane’em (wtedy lat 31) nie było lepiej. Miles Davis właśnie wyrzucił go z zespołu za ćpanie i w zasadzie nie zostało mu nic poza ćwiczeniem w domu i czekaniem na cud. I cud się zdarzył, bo, jak wiadomo, owego lata na saksofonistę spłynęła łaska Boża, dzięki której, jak sam później napisze, „zaczął żyć pełnią życia i z pożytkiem, pokornie wyprosiwszy o dar uszczęśliwiania ludzi muzyką”. Monk, którego głowa puchła od nowatorskich pomysłów, znalazł w pogubionym Coltranie oddanego ucznia i można by o tej relacji – kto się od kogo więcej nauczył i więcej skorzystał – tomy pisać, a nawet filmy kręcić, ale dla każdego jest jasne, że był to układ, w którym obaj wygrywali – Monk was a mind, Trane was a spirit.
„Monk (…) gada o muzyce bez przerwy i tak bardzo mu zależy, żebyś wszystko zrozumiał, że jeśli go tylko o coś zapytasz, potrafi odpowiadać godzinami, jeśli tyle trzeba będzie, żeby wszystko dotarło – to relacja samego Trane’a. – Zawsze chciałem z nim pograć, nadarzyła się wyjątkowa okazja. Pamiętam, że ćwiczyłem z nim przez jakieś cztery-pięć miesięcy przed rozpoczęciem rezydencji w Five Spot albo w domu u baronowej Niki de Koenigswarter. Siedzieliśmy tam całe noce. Objaśniał mi jeden czy dwa pasaże na fortepianie, puszczaliśmy płyty, a szkocka lała się strumieniami. Nie mieliśmy podpisanego oficjalnego kontraktu na nagrania z Five Spot, a szkoda, ale pocieszam się tym, co moja żona zdołała zarejestrować na magnetofonie. Przyszła raz ze mną i nagrała cały koncert. Słucham sobie czasem tych taśm i ogarnia mnie nostalgia!”

Pod względem technicznym nagranie (jak ustalili badacze – z września 1958 r.) jest fatalne. Naima Coltrane posłużyła się przenośnym rejestratorem z jednym, niefortunnie umiejscowionym mikrofonem, na dodatek w pewnym momencie po prostu zabrakło taśmy. Częściej słychać rozmowy klientów Five Spot niż muzykę, fortepian jest rozstrojony, zamiast sekcji rytmicznej coś świszczy i szeleści. W 1993 r. Blue Note Records wydało płytę z tym, było nie było, unikalnym nawet jak na unikaty nagraniem, lojalnie jednak uprzedzając, że na audiofilskie uniesienia nie ma co liczyć.

29  października 1957 r., a więc już po zakończeniu rezydencji w Five Spot, Monk i Coltrane wystąpili na charytatywnym wieczorze w Carnegie Hall w Nowym Jorku. Koncert został profesjonalnie nagrany przez rozgłośnię Voice of America, ale dziwnym zrządzeniem losu taśma prawie pięćdziesiąt lat przeleżała w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie. Po cyfrowym odświeżeniu pod okiem legendarnego jazzowego archeologa Michaela Cuscuny i syna Monka – T.S. Monka – świetne brzmiący album ukazał się w 2005 r. i ze wszystkich „niekanonicznych” dokumentów tej współpracy jest dziś najłatwiej dostępny. Pod każdym względem – koncepcyjnym, wykonawczym i akustycznym – to jest właśnie to, pod czym Monk i Trane, gdyby mieli coś do powiedzenia, podpisaliby się najchętniej.

Wracając zaś do pierwszej, studyjnej kompilacji nagrań Monka i Trane’a. W 2006 r. ukazała się jej rozszerzona wersja, zawierająca falstarty, fragmenty i wersje odrzucone, a także utwory, które nie znalazły się na oryginalnym albumie Jazzlandu sprzed lat (nagrane w trio bez perkusji Monks’s Mood to rewelacja, ale już to, że Keepnews podarował sobie Blues for Tomorrow, łatwo zrozumieć; na marginesie, ten właśnie utwór to fascynujący dokument chwili – gdy był nagrywany Monk siedział przy fortepianie, ale spał. Jak wiadomo, nie był to w jego przypadku szczyt ekstrawagancji.

Jakkolwiek dwukompaktowa edycja nie rzuca na współpracę gigantów nowego światła, to dla wszystkich aficionados jest oczywistym przedmiotem pożądania, tym bardziej, że w formie fizycznej trudnym i nietanim do zdobycia. I to jest właśnie ten materiał, który Concord Records – przepakowany, po raz kolejny zremasterowany i sygnowany przez nowo utworzony sublabel Craft Recordings – wypuszcza właśnie na wyposzczony „czarny” rynek. 

Wypowiedź Johna Coltrane’a pochodzi z książki „Coltrane według Coltrane’a. Wywiady z Johnem Coltrane’em” pod redakcją Chrisa DeVito, w przekładzie Filipa Łobodzińskiego, wyd. Kosmos Kosmos, 2017. Cytat jest fragmentem wywiadu przeprowadzonego przez Françoisa Postifa w 1961 r. dla francuskiego magazynu „Jazz Hot”.

Autor: Adam Domagała