Chopin inaczej?

Andrzej Dorobek

Czy zawarte w tytule może mieć jakikolwiek sens w czasach zawłaszczenia twórczości i osoby naszego  genialnego romantyka przez kulturę masową? Przez sprowadzenie go – zwłaszcza w jubileuszowym roku dwóchsetlecia urodzin – niemal do  poziomu rapowych pokrzykiwań i uciesznych „gadżetów”?

W odniesieniu stricte muzycznym „Chopin inaczej” znaczy przede wszystkim „Chopin na jazzowo” – przynajmniej od historycznej już płyty Tria Andrzeja Jagodzińskiego „Chopin”, która w 1993 roku zapoczątkowała trwający praktycznie do dziś wysyp stosunkowo podobnie pomyślanych  parafraz. Pamiętać jednak trzeba, że około dwadzieścia lat wcześniej prekursorami owego nurtu byli pianista Mieczysław Kosz i Novi Singers.

Do propozycji tego zespołu nawiązał trochę zapomniany w Polsce (od 1989 roku na stałe w Monachium) pianista Wojciech Gogolewski, angażując do swego chopinowskiego programu Lorę Szafran – jeden z najtęższych głosów rodzimej wokalistyki jazzowej doby obecnej.  Jako lider tria fortepianowego (wcześniej współpracujący między innymi z Krystyną Prońko, Haliną Frąckowiak i zespołami Air Condition czy Ergo Band), okazał się zarazem naturalnym sukcesorem Jagodzińskiego et consortes – zwłaszcza że w dwóch wypadkach sięgnął  po te same utwory (Preludium e-moll op. 28 nr 4 i Walc Des-dur op. 64 nr 1), prezentując je w analogicznie pomyślanych aranżacjach.

Tematy te zabrzmiały 27 listopada ub.r. na dziedzińcu Muzeum Mazowieckiego w Płocku w ramach rocznicowej serii koncertów „Chopin – inspiracje”, zainaugurowanej równo osiem miesięcy wcześniej występem... Tria Jagodzińskiego – serii będącej integralną częścią cyklu „Jazz w Muzeum” (który zainicjował ponad dwa lata temu tenże Andrzej Jagodziński w godnym towarzystwie Jan Ptaszyna Wróblewskiego i Pawła Tartanusa). Towarzysząca Gogolewskiemu i Szafran sekcja Adam Lewandowski (perkusja) i Dariusz Szymańczak (gitara basowa) była wprawdzie mniej  renomowana, lecz doprawdy rzetelna.

W „jagodzińskim” kontekście novum stanowiły sygnatury kolejnych transkrypcji w postaci cytatów z odnośnych oryginałów (Gogolewskiemu bliskich choćby jako aranżerowi muzyki do filmu Jerzego Antczaka „Chopin. Pragnienie miłości”), użycie w jednym utworze fortepianu elektrycznego – głównie zaś scatowe partie Szafran, ujmujące zmysłowym ciepłem intonacji (Preludium A-dur op. 28 nr 7, Walc a-moll op. 34 nr 2) oraz wyczuciem swingu i naturalną swobodą frazowania (walkingowo rozwinięty Nokturn f-moll op. 55 nr 1). Znalazły one niezawodne oparcie w pomysłowych, zróżnicowanych artykulacyjnie i dynamicznie podkładach Gogolewskiego i kolegów – którzy, jako trio, potrafili snuć równie zajmujące, chwilami wręcz zaskakujące narracje („nokturnowo”, wyraźnie przy tym  po „jagodzińsku” ujęty  Polonez A-dur op. 40 nr 1).

Przedstawiony w płockim muzeum zestaw utworów doczeka się niebawem dokumentacji fonograficznej – co chyba nie będzie udziałem programu zaprezentowanego niespełna tydzień później, 3 grudnia, w sali koncertowej płockiej PSM właśnie pod tytułem „Chopin inaczej”. Znów był to zresztą „Chopin na jazzowo” - tyle że w sensie nieco szerszym. I tu wprawdzie w roli eksponowanej wystąpiła wokalistka, Anna Serafińska, laureatka prywatnej nagrody samego Quincy’ego Jonesa – towarzyszyło jej wszakże nie tylko trio jazzowe, tym razem w składzie Paweł Tomaszewski (fortepian), Adam Buczek (perkusja) i Dariusz Ziółek (gitara basowa), ale i miejscowa orkiestra symfoniczna pod batutą Stanisława Fiałkowskiego oraz soliści Zbigniew i Jacek Namysłowscy (pierwszy na  saksofonie altowym i sopranowym, drugi – na puzonie).

Ten rozbudowany aparat wykonawczy pozwalałby oczekiwać propozycji w duchu tak zwanego trzeciego nurtu, dążącego ku fuzji improwizacji jazzowej oraz form i technik współczesnej muzyki zwanej poważną. Fiałkowski i Namysłowski-senior jako autorzy aranżacji okazali się mniej przewidywalni (choć niezbyt oryginalni w kwestii doboru tematów ) – i bardziej uniwersalni.

Tak więc na przykład Preludium e-moll op. 28 nr 4 i Etiudę c-moll op. 10 nr 12 zwaną „Rewolucyjną” rozpisano na  orkiestrę i trio, Etiudę E-dur op. 10 nr 3 – na głos solowy, orkiestrę i trio, Preludium Des-dur op. 28 nr 15 zwane „Deszczowym”– na orkiestrę, trio i sax alt solo, Mazurka cis-moll op. 63 nr 3  – jak wyżej z dodatkiem puzonu w pierwszej  linii, popularną  pieśń Życzenie – na pełny garnitur wykonawców, podczas gdy Balladę g-moll op. 23 – zaledwie na trio, a Walca Es-dur op. 18 – już tylko na głos solowy z fortepianem.

Opracowania Fiałkowskiego nawiązywały do brzmieniowego emploi orkiestr rozrywkowych (Etiuda E-dur), ambitniejsze aranżacje Namysłowskiego poprzez swe zawiłości stały się natomiast istną pułapką dla orkiestry, częstokroć skuteczne zagłuszającej trio (Życzenie). Najciekawszym momentem „orkiestrowej” części programu okazał się oryginalnie, epicko rozwinięty Walc Des-dur op. 64 nr 1 zwany „Minutowym”, z niebanalnymi kulminacjami  i dowcipną kadencją Ziółka, równie elokwentnego w improwizacji instrumentalnej i wokalnej. 

Największą atrakcją całego wieczoru były zaś scatowe narracje Serafińskiej w duecie z fortepianem Pawła Tomaszewskiego, nieprzeciętnie uzdolnionego syna pobliskiej ziemi gostynińskiej. Imponując inwencją, swobodą i szerokością muzycznych odniesień (bluesowe akcenty w Walcu Es-dur), wskrzeszały one poniekąd właściwego Chopinowi ducha improwizacyjnej swady – a przez kameralny, akustyczny charakter celnie nawiązywały do wyrazowego tembru oryginałów.

Płocki finisz Roku Chopinowskiego trzeba bezwzględnie uznać za imponujący  – nie tylko w skali lokalnej.

Andrzej Dorobek