Amiri Baraka

Marek Romański

Afroamerykański poeta, eseista, dramaturg, prozaik i krytyk muzyczny Amiri Baraka (Everett LeRoi Jones) zmarł w wieku 80 lat, 9 stycznia 2014 r. w Beth Israel Medical Center w rodzinnym Newark, New Jersey.

W młodości studiował filozofię i religię na kilku uniwersytetach, wszędzie jednak spotykając się z ostracyzmem i szykanami spowodowanymi jego krnąbrnym charakterem i wyrazistymi poglądami politycznymi. W rezultacie żadnej uczelni nie ukończył. W 1954 r. został wcielony do armii, gdzie dochrapał się szarży sierżanta. I tu jednak dosięgnęła go zła fama – anonimowy list do jego dowódcy obciążał go sympatiami komunistycznymi, w tamtych latach był to ciężki zarzut, po którym musiał odejść do cywila.

Dołączył do artystycznej bohemy nowojorskiego Greenwich Village. Zaprzyjaźnił się z licznymi artystami, muzykami i pisarzami, wspólnie ze swoją małżonką Hettie Cohen redagował awangardowy magazyn literacki Yugen. Założył wydawnictwo Totem Press, które wkrótce stało się ostoją prężnie rozwijającego się ruchu Beat Generation. Wydawał utwory takich pisarzy, jak Allen Ginsberg, Jack Kerouac, William S. Burroughs i wielu innych.
Wkrótce zaczął publikować własne utwory – zbiory poezji, dramaty, eseje, a także teksty poświęcone czarnej muzyce, jak np. „Blues People: Negro Music in White America” (1963). Stopniowo zdobywał sławę swoimi dosadnymi i kontrowersyjnymi tekstami, w których szczególną uwagę poświęcał kwestiom rasowym. Jego sztuka „Dutchman” (1964) została wyróżniona nagrodą Obie Award (Best Off-Broadway Play) i sfilmowana.

Kiedy zamordowano w 1965 r. Malcolma X przeniósł się do Harlemu i zaostrzył kurs wobec dyskryminacji rasowej. W 1968 r. przyjął islam i zmienił swoje nazwisko. W tym samym roku wystawił też sztukę „Home on the Range” , z której dochód został przeznaczony dla organizacji Czarnych Panter. Założył ruch Black Arts Movement uważany za artystyczną gałąź organizacji Black Power, członkami BAM byli tak znani twórcy, jak Nikki Giovanni, Sonia Sanchez, Maya Angelou, Hoyt W. Fuller, czy Rosa Guy.

W późniejszych latach często uprawiał charakterystyczną dla czarnych poetów sztukę spoken poetry (uważaną za jedno ze źródeł hip-hopu).

Amiri Baraka był przez całe życie wielbicielem jazzu. Napisał m.in. trzy teksty poświęcone Theloniousowi Monkowi zebrane w książce „The Book of Monk”. Jego szczególną sympatią cieszył się free jazz, który postrzegał jako głos wolności czarnej społeczności Ameryki. Do grona przyjaciół pisarza zaliczali się m.in. Albert Ayler, Henry Grimes, Pharoah Sanders, Cecil Taylor, czy Ornette Coleman. Był wieloletnim współpracownikiem pisma „Down Beat”, gdzie pisywał artykuły podpisując się inicjałami L.J. (od jego pierwszego nazwiska LeRoi Jones).

W składzie grupy kontrabasisty Williama Parkera wystąpił 28 kwietnia 2009 r. w warszawskim teatrze Roma recytując w charakterystyczny, pełny pasji sposób swoje mocne i zaangażowane politycznie wiersze.

Marek Romański