Carla Bley

Paweł Brodowski

Amerykańska kompozytorka, aranżerka, pianistka, organistka zmarła 17 października 2023 roku.

Jedna z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych artystek współczesnego jazzu. Wywarła wielki wpływ na jazz awangardowy lat 60. Była kompozytorką niezwykle płodną. Jej wyrafinowane utwory o zaskakujących rozwiązaniach i złożonej formie, nie stroniące od eksperymentu, czasem prowokacyjne, roziskrzone barwami, pełne specyficznego humoru, wykonywali tacy muzycy jak Paul Bley (jej pierwszy mąż), Gary Burton, Jimmy Giuffre, George Russell, Mike Mantler (jej drugi mąż), Art Farmer, Charlie Haden, Jack Bruce, John Scofield. Niektóre z jej utworów stały się jazzowymi standardami, jak Ida Lupino czy Lawns. Występowała w  najróżniejszych konfiguracjach, w combach o nietypowym instrumentarium, big bandach, w kameralnych triach, w duecie. Pozostawiła dziesiątki płyt.

Przyszła na świat 11 maja 1936 roku jako Lovella May Borg w Oakland w stanie Kalifornia. W świat muzyki wprowadził ją ojciec, który był pastorem, organistą kościelnym, kierownikiem chóru, nauczycielem fortepianu. Carla zaczęła grać na pianinie mając trzy lata. W wieku lat ośmiu straciła matkę, która zmarła na serce.

Mając 12 lat była na koncercie orkiestry Lionela Hamptona, to doświadczenie było tak silne, że przesądziło o jej losach do końca życia. Pięć lat później udała się autostopem z Kalifornii do Nowego Jorku. Pracowała jako sprzedawczyni papierosów w klubie jazzowym Birdland, gdzie występowali najsłynniejsi muzycy tamtych czasów. Tam poznała o cztery lata starszego kanadyjskiego pianistę Paula Bleya, który miał już za sobą współpracę z Charlie’m Parkerem, Lesterm Youngiem i Chetem Bakerem. Carla i Paul pobrali się w 1957 roku. Za jego namową zaczęła komponować. Jej najwcześniejsze kompozycje nagrane zostały na jego płytach, począwszy od „Solemn Meditaion” (1958). Jej utwory pojawiły się na płytach takich zespołów jak George Russell Sextet czy Jimmy Giffre Trio, w którym obok lidera-klarnecisty grali Paul Bley na foretpanie i Steve Swallow na kontrabasie. W 1967 roku jej pierwszą rozbudowaną kompozycję A Genuine Tong Funeral wydał na płycie wibrafonista Gary Burton. Dwa lata później Carla napisała kompozycje i aranże dla Liberation Music Otchestra Charlie’ego Hadena.

Już w połowie lat 60. przystąpiła do Jazz Composers Guild, organizacji, która walczyła o lepsze warunki pracy dla muzyków. Stamtąd wyłoniła się Jazz Composer’s Orchestra, założona przez Carlę wspólnie z austriackim trębaczem Michaelem Mantlerem. Kiedy w 1967 roku rozeszła się z Paulem Bleyem, poślubiła Mantlera (ich córka, Karen Mantler stanie się przyszłości uznaną wokalistką, pianistką i kompozytorką).

Największą sławę przyniosła Carli jazz-rockowa opera „Escalator Over the Hill” (z surrealistycznym librettem poety Paula Hainesa). Praca nad tym eklektycznym dziełem trwała prawie trzy lata. Wzięło w nim udział  prawie pięćdziesięciu instrumentalistów i dwudziestu wokalistów (m.in. Linda Ronstadt i Jack Bruce). „Escalator Over The Hill” wydane zostało w 1971 roku na trzech longplayach nakładem oficyny roku JCOA. Carla i Michael stworzyli nie tylko własną firmę New Music Distribution Center, ale także własny label WATT. Dystrybucją tej firmy zajęła się monachijska wytwórnia ECM.

W drugiej połowie lat 70. Powołała do życia własny zespół Carla Bley Band. Dziesięcioosobowa formacja z sekcją rytmiczną i dęciakami (m.in. Roswell Rudd i Gary Valente) pojawiła się na wielu międzynarodowych festiwalach. Steve Swallow dołączył na gitarze basowej w 1978 roku. W 1981 roku Carla rozwiodła się z Michalem Mantlerem, od tego czasu do końca jej partnerem muzyczny i życiowym był Steve Swallow. W ostatnich latach Carla i Steve byli nierozłączni, występowali głównie w duecie i trio (z brytyjskim saksofonistą Andym Sheppardem).

Ale nie rezygnowała Carla z prowadzenia big bandu, otrzymała trzy nagrody Grammy w kategorii Best Large Jazz Ensemble. Jej kompozycje wykonywał Danish Radio Big Band, a także Arturo O’Farrill’s Afro-Latin Jazz Orchestra. 15 lat temu ukazała się jedna najpiękniejszych jej płyt – „Carla’s Christmas Carols”, zawierająca olśniewające aranżacje bożonarodzeniowych kolęd w wykonaniu duetu Carli i Steve’a Swallowa oraz kwintetu blaszanego Partyka Brass Band. Ten wspaniały program usłyszeliśmy na koncercie w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Carla Bley gościła w Polsce wielokrotnie. Po raz pierwszy wystąpiła u nas na Jazz Jamboree 81, po raz ostatni w warszawskim klubie 12on14 w lipcu 2016 roku, w trio ze Steve’em Swallowem i Andym Sheppardem.

Dwa lata później zdiagnozowano u niej raka mózgu. Carla Bley zmarła w swoim domu w Willow, w stanie Nowy Jork. Żyła 87 lat.

Paweł Brodowski