Les McCann

Amerykański pianista i wokalista, innowator funky zmarł 29 grudnia 2023 roku.

Les McCann urodził się 23 września 1935 w Lexington, Kentucky. Pochodził z muzykalnej rodziny, jego siostry śpiewały w kościelnym chórze, ojciec był fanem jazzu, a matka – wielbicielką operowych arii. Jak wielu młodych chłopaków w Stanach Zjednoczonych, zaczynał od występów w szkolnym marching bandzie – grał na tubie i perkusji. Gry na fortepianie właściwie nauczył się sam (brał lekcje tylko przez kilka tygodni). Jako siedemnastolatek wstąpił do marynarki wojennej – podczas służby wojskowej zwyciężył w konkursie wokalnym, dzięki któremu w 1956 r. dostał możliwość występu w popularnym programie telewizyjnym „The Ed Sullivan Show”.

Po powrocie z wojska założył własne trio, z którym występował zarówno na własny rachunek, jak i akompaniując innym artystom, m.in. wokaliście Gene’owi McDanielsowi. W latach 60. stopniowo zdobywał coraz większą sławę jako sprawny pianista jazzowy o bluesowych inklinacjach. Nagrywał liczne autorskie albumy, a także współpracował z takimi artystami jak Teddy Edwards, Richard „Groove” Holmes, Lou Rawls, czy Stanley Turrentine.

Przełomowy moment w jego karierze naszedł podczas festiwalu w Montreux w 1969 roku, kiedy to podczas zaimprowizowanego jam session z saksofonistą Eddie’m Harrisem wykonał antywojenny protest-song McDanielsa Compared to What. Ten utwór nagrała kilka miesięcy wcześniej Roberta Flack na swojej debiutanckiej płycie „First Take”, a sam McCann umieścił go na własnym, wydanym w 1966 albumie „Les McCann Plays The Hits”. Jednak wtedy, w Montreux, ten utwór zyskał nową siłę. Po dynamicznym wstępie instrumentalnym nastąpiło natchnione, piorunujące wejście wokalu. McCann śpiewał o wojnie w Wietnamie: „Prezydent ma swoją wojnę” – i puentował: „A ludzie nie wiedzą po co ona jest”. Compared to What ukazał się na singlu, który natychmiast znalazł się na liście przebojów „Billboardu”. Wydany na płycie „Swiss Movement” (1969) cały, festiwalowy koncert stał się bestsellerem.

Po tym sukcesie Les McCann postawił na śpiew – grę na fortepianie i instrumentach klawiszowych traktując głównie jako akompaniament. W latach 70. swoje jazzowe dziedzictwo łączył z soulem, funkiem i rytmami zaczerpniętym z muzyki świata. Oprócz fortepianu używał także piana Fender Rhodes, clavinetu i syntezatorów. W 1971 wraz z takimi artystami jak Wilson Pickett, Staple Singers, Santana czy Ike & Tina Turner wziął udział w 14-godzinnym koncercie w Akrze w Ghanie dla ponad stutysięcznej publiczności. Z tego koncertu nakręcono dokumentalny film „Soul to Soul”.

W połowie lat 90. doznał udaru, po którym jednak powrócił do grania. Wydał ponad 50 autorskich albumów, wylansował kilka przebojów – m.in. popularną balladę With These Hands. Potrafił doskonale rozpoznać potencjał młodych artystów. To on był odpowiedzialny za ściągnięcie Roberty Flack do firmy płytowej Atlantic, był także odkrywcą organisty Richarda „Groove” Holmesa.

Był jednym z najczęściej samplowanych muzyków jazzowych. Motoryczność i perkusyjność jego gry stała się atrakcyjna dla nowego pokolenia muzyków hip-hopowych i trip-hopowych. Jego utworów używali do tworzenia własnej muzyki tak znani artyści i zespoły jak Massive Attack, A Tribe Called Quest, Cypress Hill, De La Soul, Dr. Dre, Snoop Dogg, Mary J. Blige czy Gang Starr.

Les McCann był także malarzem i fotografikiem – portrety jego autorstwa zostały zebrane w antologii „Invitation To Openness: The Jazz & Soul Photography Of Les McCann 1960-1980”.

Wystąpił u nas tylko jeden raz, w 1990 roku, na spontanicznym jamie z Eddie’m Harrisem w warszawskim klubie Remont podczas przerwy w podróży na Festiwal Jazzowy w Tbilisi. Wykonali oczywiście Compared to What!

Les McCann zmarł w szpitalu w Los Angeles na zapalenie płuc. Miał 88 lat.

Marek Romański