Paul Bley

Marek Romański

Legendarny kanadyjski pianista zmarł 3 stycznia 2016 w Stuart na Florydzie.

Paul Bley miał 83 lata, jego muzyczna kariera obejmowała blisko 70 lat. Urodził się 10 listopada 1932 roku w Montrealu, wychował jako dziecko adoptowane przez małżeństwo rumuńskiej emigrantki Betty Marcovitch i Kanadyjczyka Joe’ego Bleya. Wcześnie zaczął grać na fortepianie. Pierwszy zespół założył mając lat 13, trzy lata później zagrał zastępstwo za Oscara Petersona w montrealskim klubie. W wieku lat 17 utworzył Montreal Jazz Workshop, rok później sprowadził z Nowego Jorku na wspólny koncert samego Charlie’ego Parkera! Studiował w McGill University i Quebeck Conservatory.

W 1950 roku przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie kontynuował studia w Juilliard School of Music. W tym okresie prowadził własne zespoły, w których grali m.in. Jackie McLean, Donald Byrd, Arthur Taylor, Doug Watkins. Odbywał trasy koncertowe z takimi luminarzami jak Lester Young, Ben Webster, czy Roy Eldridge. Uczestniczył w słynnych nocnych sesjach, które w swoim studiu prowadził Lennie Tristano. Na jego debiucie płytowym z 1953 roku „Introducing Paul Bley” towarzyszyli mu Art Blakey i Charles Mingus.

Cztery lata później w nowojorskim klubie Birdland poznał, a następnie poślubił młodą Amerykankę szwedzkiego pochodzenia nazwiskiem Karen Borg. Paul i Carla Bley przenieśli się do Kalifornii. Paul przez ponad rok występował w Hillcrest Club w czarnej dzielnicy Los Angeles, gdzie jego sidemenami byli m.in. Ornette Coleman, Don Cherry, Charlie Haden i Billy Higgins – muzycy, którzy wkrótce mieli zmienić bieg historii jazzu. Nagranie tej konstelacji, zapisane na małym magnetofonie przez Carlę Bley, zostało po latach wydane na płycie „The Famous Paul Bley Quintet”.

Po powrocie do Nowego Jorku Bley występował w klubie Five Spot z takimi muzykami jak Roland Kirk, Oliver Nelson i Jimmy Giuffre. Z tych spotkań wyłoniła się grupa Jimmy Giuffre 3 (Giuffre, Bley, Steve Swallow), która penetrowała terytoria free jazzu i współczesnej muzyki kameralnej. Z tym zespołem Bley wystąpił po raz pierwszy w Europie w 1961 roku (oryginalne nagrania zostały po wielu latach wznowione przez wytwórnię ECM).

„Footloose!”, płyta nagrana przez trio Bleya (Steve Swallow - b, Pete LaRocca - dr) na początku lat 60., uważana jest za jedną z najważniejszych w całej jego karierze, słuchał jej podobno setki razy Keith Jarrett. W tym samym czasie Bley nawiązał współpracę z Sonnym Rollinsem, z którym nagrał album „Sonny Meets Hawk” (po raz pierwszy spotkali się wówczas w studiu dwaj legendarni tenorzyści – Rollins i Coleman Hawkins).

Bley należał do grupy awangardowych muzyków z Nowego Jorku, którzy w roku 1964 założyli Jazz Composers Guild (byli tam m.in. Roswell Rudd, Cecil Taylor, Archie Shepp, Sun Ra, a także Carla Bley i Michael Mantler).

W drugiej połowie lat 60. Paul Bley zainteresował się możliwościami brzmieniowymi syntezatorów. Był jednym z pionierów wykorzystania Mooga w jazzie. W jego „elektronicznym” zespole występowała m.in. jego druga żona – wokalistka, kompozytorka i multiinstrumentalistka Annette Peacock.

Paul Bley był jednym z pierwszych artystów nagrywających dla niemieckiej oficyny ECM. Już w 1970 nagrał dla niej album „Paul Bley With Gary Peacock”, a dwa lata później płytę solową „Open, To Love” z kompozycjami kobiet swojego życia, Carli Bley i Annette Peacock. Stał się waż­ną osobowością tej firmy, wydał w niej całą serię albumów m.in. z takimi muzykami jak Gary
Peacock, Barry Altschul, Paul Motian, John Surman, Bill Frisell, czy Evan Parker.

W swoim dorobku ma także wiele recitali solowych. Był współzałożycielem (wraz ze swoją trzecią żoną Carol Goss) firmy płytowej Improvising Artists. Nagrywali dla niej m.in. Jaco Pastorius, Pat Metheny, Lee Konitz, czy Dave Holland.

Oryginalny styl pianistyki Bleya – często odwołujący się do doświadczeń free jazzu i muzyki kameralnej, ale także bluesa, niepozbawiony przy tym melodyjności, stał się inspiracją wielu pianistów. Do fascynacji Bleyem przyznawały się takie sławy jak Keith Jarrett, Aaron Parks, czy Ethan Iverson (lider tria The Bad Plus). W Polsce admiratorem jego pianistyki jest Marcin Wasilewski, który Bleyowi poświęcił swoją pracę dyplomową w Akademii Muzycznej w Katowicach i w swojej twórczości nierzadko odwoływał się do koncepcji Bleya.

W latach 90. Paul Bley nawiązał współpracę z New England Music Conservatory, gdzie wykształcił wielu znakomitych pianistów (m.in. Japonkę Satoko Fujii).W 1999 roku wydał autobiografię pt. „Stopping Time: Paul Bley and the Transformation of Jazz”. Nagrał w sumie ponad 100 płyt,ostatnią był wydany przez ECM dwa lata temu album „Play Blue” z koncertem solowym zarejestrowanym w kościele w Oslo w 2008 roku. W Polsce nigdy nie występował.