Pharoah Sanders

Paweł Brodowski

Jeden z największych saksofonistów współczesnego jazzu zmarł 24 września 2022 roku w Los Angeles.

Wypłynął jako wizjoner i piewca jazzowej awangardy grając w zespołach Johna Coltrane’a drugiej połowy lat 60. Inny słynny saksofonista tamtych czasów, Albert Ayler, powiedział: „Trane był Ojcem, Pharoah Synem, a ja Duchem Świętym”. Ornette Coleman nazwał go „być może najlepszym saksofonistą tenorowym na świecie”. Żył 81 lat.

Farrell Sanders urodził się 13 października 1940 roku w Little Rock, w stanie Arkansas. Miłość do muzyki wyniósł z domu rodzinnego. Początkowo grał na klarnecie, ale przerzucił się na saksofon altowy, a następnie na tenor.

W roku 1959 przeniósł się na Zachodnie Wybrzeże, gdzie grał w zespołach rhythm and bluesowych. Dwa lata później zamieszkał w Nowym Jorku. Tam nawiązał współpracę z takimi muzykami jak Don Cherry i Billy Higgins. Ćwiczył sporadycznie z Sun Ra Arkestra. To Sun Ra zachęcił go, by zmienił imię na Pharoah. W 1963 Sanders założył pierwszy własny zespół, w którym grali John Hicks na fortepianie, Wilbur Ware na kontrabasie i Billy Higgins na perkusji.

W 1965 Sanders został nieoficjalnym członkiem ostatniego zespołu Coltrane’a, z którym nagrał m.in. płyty „Ascension”, „Meditations”, „Om” i „Live At The Village Vanguard Again”. Rok temu Impulse! wydał nagranie archiwalne „A Love Supreme: Live In Seattle”, zarejestrowane z jego udziałem kilka miesięcy po „Ascension”. Sanders, muzyk jeszcze nieopierzony, pozostawał pod silnym wpływem Coltrane’a, ale i on sam oddziaływał na Trane’a. Grał z ogniem, w sposób anarchiczny, atonalny, poszerzał granice brzmieniowe saksofonu, jego charakterystyczne brzmienie to przedęcia, piski, dźwięki bogate w alikwoty, techniki multifoniczne.

„Nie jestem technicznym saksofonistą, interesuje mnie przede wszystkim ekspresja” – mówił po latach. Jego muzyka określana jest dzisiaj jako spiritual jazz o inspiracjach religijnych, mistyczny, medytacyjny.

Po śmierci Trane’a grał przez krótki okres z Alice Coltrane, a następnie związał się z wokalistą Leonem Thomasem, z którym w 1969 roku nagrał album „Karma” ze swoim najsłynniejszym utworem The Creator Has a Master Plan, 30-minutowym opusem, który wypełniał obie strony longplaya. W latach 70. wydawał płyty, m.in. „Unity” i „Thembi”, w wytwórni Impulse!, tej samej dla której wcześniej nagrywał Coltrane.

Z upływem czasu jego gwiazda przygasła, ale Sanders, który pozostawał wierny swoim ideom, powrócił do łask w latach 90. z takimi płytami jak „Message From Home”, „Save Our Children”, „Spirits”. W 2003 ukazał się jego album koncertowy „The Creator Has A Master Plan”. W 2016 Sanders został uhonorowany prestiżową nagrodą NEA Jazz Master.

W 2022 roku wydał medytacyjny album „Promises” we współpracy z muzykiem elektronicznym Samem Shephardem (Floating Points) i London Symphony Orchestra. Był wzorem dla dzisiejszych saksofonistów, jak Kamasi Washington, James Brandon Lewis, Nubya Garcia czy Shabaka Hutchings.

W Polsce występował m.in. na festiwalach Era Jazzu w Poznaniu w 1998 roku, Warsaw Summer Jazz Days w 1999, na finał wrocławskiego Jazztopadu w 2014, w 2018 na Summer Jazz w Krakowie i w tym samym roku na Zaduszkach Jazzowych w NOSPR w Katowicach.

Paweł Brodowski