Tallinn Jazz Weekend

Paweł Brodowski

Historia jazzu w Estonii jest trochę podobna do historii jazzu w Polsce, uwzględniając oczywiście proporcje i specyfikę. Wysunięty na północ maleńki kraj aspirował do niepodległości po I wojnie światowej i tak samo jak my doświadczony został przez dwa totalitarne reżimy. 20 lat temu Śpiewająca Rewolucja utorowała Estonii drogę do wolności.

To kraj bałtycki, ale przede wszystkim nordycki, bliżej mu
do Finlandii i Skandynawii niż do Łotwy i Litwy. Estonia była odwiecznym łupem najeźdźców. Podbijali ją kolejno i pozostawiali tu swój ślad Duńczycy, Szwedzi, Niemcy, Rosjanie. Te wszystkie wpływy odczuwalne są w tamtejszej kulturze i muzyce, ludowej i klasycznej. Najbardziej znanym w świecie kompozytorem estońskim jest Arvo Pärt. Jego twórczość wszakże nie należy do świata jazzu, lecz do muzyki współczesnej, ale łączy ją z jazzem bliskie sąsiedztwo w katalogu wytwórni ECM  i charakteryzuje ją nordycki ton. Jazz estoński ma właśnie ów nordycki ton, tu cisza jest równoprawna z dźwiękiem, muzyka snuje się niespiesznie, przenika ją melancholia, zaduma, introspekcja…

Jazz estoński chyba nigdy nie miał tak silnej i efektownej promocji jak podczas kilku wrześniowych dni. W Europejskiej Stolicy Kultury odbywał się Tallinn Jazz Weekend i obradował Europe Jazz Network. To działająca od 25 lat organizacja skupiająca prawie 80 festiwali jazzowych z 24 krajów, w tej liczbie polski Jazztopad Piotra Turkiewicza. Dla szefów tych festiwali, promotorów, a także dziennikarzy zorganizowano weekendowy showcase.

Inauguracja miała miejsce w czwartek 22 września w teatrze Rosyjskiego Centrum Kultury. Uświetniła wieczór 19-osobowa orkiestra młodych estońskich muzyków, którą kierował brytyjski kompozytor, aranżer, keyboardzista, bandleader Django Bates. Program szlifowany był przez cały poprzedzający tydzień, a rezultat przypominał muzykę z ostatniej płyty Batesa nagranej ze studentami duńskiej Rhytmic Conservatory – „Spring Is Here (Shall We Dance?)”. Django sterował orkiestrą grając na klawiaturach, śpiewała ta sama co na płycie szwedzka wokalistka Josefine Lindstrand. Zadziwiające aranżacje, ale i doskonałe wykonanie: karkołomne zmiany rytmu, szczypta anarchii, fajerwerki humoru, wspaniałe solówki estońskich adeptów. „Mam jedno życzenie – powiedział Django pod koniec koncertu – przyślijcie mi tę orkiestrę w prezencie na gwiazdkę”.

W piątek i sobotę wieczorem w teatrze Von Krahla występowały przed międzynarodowym gremium estońskie zespoły. Było ich w sumie czternaście. Poszczególne sety odbywały się naprzemiennie to jednej, to na drugiej scenie; co pół godziny publiczność musiała się przemieszczać z jednego piętra na drugie. Usłyszeliśmy dużo pięknej i bardzo różnorodnej muzyki, na ogół odległej od jazzowego mainstreamu. Świeże pomysły, ciekawe rozwiązania, niecodzienne zderzenia instrumentów, elektronika, specjalne efekty i wizualizacje, dużo wokalu…

Najbardziej rzucającą się w oczy postacią przeglądu był jeden z głównych organizatorów, Jaak Sooäär – gitarzysta, pedagog, profesor  Estońskiej Akademii Muzyki i Teatru, przewodniczący Związku Estońskiego Jazzu. Sooäär (który występował z triem miesiąc wcześniej na Gdańskich Nocach Jazsowych) pojawił się ze swoją gitarą w różnych konfiguracjach. Frapujący był nie tylko jego liryczny duet z grającą na ludowej cytrze Tuule Kann, ale także z saksofonem basowym, w który dął z freejazzową inwencją i zapamiętaniem Litwin Liudas Mockunas. Jeszcze większe wrażenie zrobił Andres Mustonen Crossover Quartet, którego lider, wirtuoz klasycznych skrzypiec wspierany przez jazzową sekcję, wykonywał utwory Bacha i Händla z temperamentem i brawurą.

Niezwykłe misterium Innovative Life przygotował saksofonista Villu Veski, którego muzyce towarzyszyły elektroniczne efekty, komputerowe wizualizacje oraz… 20-osobowy ludowy chór dziewcząt Elerhein. Mistyczna atmosfera przypominała miejscami koncert Garbarka z Hilliardami.

Odkryciem estońskiego showcase’u była wokalistka Kadri Voorand. Dwudziestokilkuletnia artystka występowała dwukrotnie, z kwintetem perkusisty Tanela Rubena i z własna grupą (ts, p, b, dr) prezentując autorskie kompozycje. Kadri, która studiowała na wyższych uczelniach muzycznych w Estonii i Sztokholmie, śpiewa z niebywałą ekspresją, improwizuje  jak natchniona, podejmuje ryzyko, nadaje ton. Na pewno o niej jeszcze usłyszymy.

Na uwagę zasługują też inne wokalistki: Hedvig Hanson, Ingrid Lukas, Anneliis Kits, Anna Poldeve. Gitarzystów był cały tuzin, by przynajmniej wspomnieć działające od prawie 20 lat Weekend Guitar Trio. Przepiękny duet UMA stworzyli gitarzysta Robert Jurjendal z trębaczem Aleksejem Saksem. Saks grał nie tylko na trąbce, ale i na rogu –  corno de caccia, który lśni blaskiem jak skrzyżowanie waltorni i flugelhornu.

Wrażeń wszystkich nie sposób opisać. Organizatorzy jazzowego weekendu zapewnili gościom wiele atrakcji: wycieczka śladami KGB po hotelu Sokos, który w czasach Związku Radzieckiego górował nad miastem, wycieczkę po historycznej starówce, uroczyste spotkanie w ratuszu, sesję wyjazdową (Perfect Escape Day) kilkadziesiąt kilometrów za miasto. W stylowym dworku Vihula Manor odbywał się Walny Zjazd Europe Jazz Network. W oddzielnym budynku obradowała European Jazz Media Group, którą utworzyło kilkunastu redaktorów europejskich czasopism jazzowych, m.in. szefowie angielskiego „Jazzwise”, włoskiej „Musica Jazz”, norweskiego „Jazznyt”, rosyjskiego „Jazz-ru”, niemieckiego„Jazzthetic” i najstarszego w tym gronie polskiego JAZZ FORUM. 

Następne spotkanie odbędzie się w Bari we Włoszech we wrześniu 2012. EJN, powołane do życia właśnie we Włoszech,  świętować będzie jubileusz 25-lecia.

Tymczasem specjalne podziękowania dla Jaaka Sooäära, szefowej największego w Estonii festiwalu Jazzkaar  – Anne Erm i dla Madli-Liis Parts z Fundacji Tallinn2011.

Paweł Brodowski

Artykuł opublikowany w JAZZ FORUM 10-11/2011